Dit werk pretendeert een belangrijke, zo niet onmisbare vertaalassistent Nederlands-Duits te zijn naast van Dale Groot woordenboek Nederlands-Duits. De bedoeling van dit woordenboek is de opzoekmogelijkheden drastisch uit te breiden. Het was oorspronkelijk alleen bestemd voor eigen gebruik, hoofdzakelijk in de dagelijkse praktijk van het vertalen. De samensteller, voormalig docent Duits en vertaler Nederlands-Duits (van met name geschiedkundige werken¹)is gedurende tientallen jaren bij het lezen van Duitse literatuur (fictie en non-fictie), maar vooral van de gerenommeerde en taalkritische weekbladen Die ZEIT en Der SPIEGEL permanent blijven speuren naar taalmateriaal dat oplossingen biedt voor vertaalproblemen Nederlands-Duits, waarvoor de bestaande woordenboeken geen oplossing bieden. Daarbij werd het besef steeds sterker dat er op dit gebied nog een wereld te winnen valt. Wie langdurig het taalniveau van bovengenoemde tijdschriften observeert, kan niet anders dan tot de conclusie komen, dat het zeer hoog ligt en respect afdwingt. De vertaler Nederlands-Duits die zich op dit niveau beweegt, hoeft zich voor niemand te verbergen. Deze verzameling maakt mede op grond van het gebruikte taalmateriaal aanspraak op bruikbaarheid, betrouwbaarheid en actualiteit. Op zoek naar goede voorbeeldzinnen heb ik daarnaast ook van Google gebruik gemaakt, terdege beseffend dat men hierbij niet selectief genoeg te werk kan gaan. Veel frequentie-aanduidingen tussen haakjes (fr.) berusten mede op deze zoekmachine. Pas enkele jaren geleden kwam naar aanleiding van opmerkingen van enkele collegaꞌs die een blik op deze materiaalverzameling wierpen het idee op, haar in woordenboekvorm te gieten en uit te brengen. Het zou immers onverstandig zijn anderen zo’n schat aan vertaalmogelijkheden te onthouden, omdat die er ongetwijfeld in talloze gevallen hun voordeel mee kunnen doen. Hoe langer u in dit woordenboek leest, hoe meer u tot het besef zult komen dat het voor talloze vertaalproblemen en –geniepigheden oplossingen aandraagt die elders moeilijk, slechts per toeval, of vaak zelfs helemaal niet te vinden zijn, en hoe moeilijker het wordt het verder voor gezien te houden. De ambitieuze vertaler/vertaalster Nederlands-Duits die dit woordenboek links laat liggen doet zichzelf naar mijn stellige overtuiging tekort en mist een rijke bron van inspiratie. Een negatief oordeel over dit supplement is mij nog niet onder ogen gekomen, positieve reacties van specialisten en gebruikers daarentegen wel. Om er enkele te citeren:

De gebruiker dient steeds te beseffen dat het hier geen zelfstandig woordenboek betreft, maar een aanvullingenbestand, omvangrijk en substantieel, een flankerend hulpmiddel, waarmee het zoeken van een goede oplossing voor vertaalproblemen bekort kan worden – niet onbelangrijk voor de vaak deadlinegebonden vertaler. Er is een eenvoudige lemmata-indeling aangehouden, die haar bruikbaarheid in de praktijk heeft bewezen en die u aantreft op bladzijde 6, rechter kolom. De gebruiker treft ook wel woorden aan die in geen enkel Nederlands woordenboek te vinden zijn of zinnen die stilistisch geen schoonheidsprijs verdienen. Opname ervan geschiedt uitsluitend op descriptieve gronden – een woordenboek is immers geen stijlboek - en houdt geen waardeoordeel in over het gebruik ervan. Woorden als “vroegboeken” of “vermarkten”, om er maar twee te noemen, mogen lelijk klinken en men kan ze, m.i. terecht, verwerpelijk achten, vanwege hun frequentie of onmisbaarheid en om andere vertaalpraktische redenen heb ik er echter toch nogal wat van opgenomen. Ook heb ik – ondanks de twijfelachtige stilistische merites van het fenomeen – zeer veel voorbeelden van nominaliseringen opgenomen, omdat in het Duits een sterke tendens in die richting bestaat. De alomaanwezigheid ervan in het Duits, ook bij briljante stilisten, noopt hiertoe. Bijvoorbeeld: “…, voor automobilisten een reden om bijzonder voorzichtig te zijn: Für Wintersportler ist der Schnee eine Freude, für Autofahrer Grund zur besonderen Vorsicht”. Ein Grund, besonders vorsichtig zu sein,waar natuurlijk niets op aan te merken is, wordt aanzienlijk minder vaak gezegd. Het belangrijke aspect van de frequentie van woorden krijgt in dit woordenboek überhaupt veel aandacht. In veel gevallen zal de vertaalster/vertaler er immers toe neigen aan de meest gebruikte variant de voorkeur te geven en aan de minder frequente alleen om te variëren. Dan kan het dienstig zijn te weten dat bijvoorbeeld “instorting van de brug” zeer veel vaker met Brückeneinsturz dan met Einsturz der Brücke wordt vertaald. Veel aandacht gaat voorts uit naar verschillen in voorzetselgebruik tussen het Nederlands en het Duits, een schier onuitputtelijke bron van onderlinge afwijkingen en dus onzekerheid voor iedere vertaler. In beide talen bestaan op dit gebied nu eens strikt beperkte, exclusieve mogelijkheden, dan weer heerst grote variabiliteit. En wie kan van zichzelf zeggen al die duizenden finesses te beheersen? Daarom neemt de samensteller zoveel mogelijk van die onzekerheden weg. À propos aanvullingen: In vertaalteksten stuit men niet zelden op stilistisch storende woordherhalingen. Nu is het weliswaar de vraag of de vertaler/vertaalster altijd verplicht is middelmatig of slecht geschreven teksten op een hoger niveau te tillen, de neiging zich correct en gevarieerd uit te drukken kan men echter moeilijk onderdrukken. Dat is een van de redenen waarom dit woordenboek ook aanvullingen brengt voor woorden waarvoor al her en der vertalingen te vinden zijn. De gemotiveerde vertaler/vertaalster is qua opzoekmogelijkheden immers ein Nimmersatt of doet er m.i. althans goed aan zich tendentieel zo op te stellen. Kortheidshalve blijven makkelijk te vertalen zinnen of delen ervan nogal eens onvertaald. De beoordeling of iets makkelijk of moeilijk te vertalen is, blijft uiteraard in veel gevallen arbitrair. Op nogal wat plaatsen komen twee analoge voorbeelden na elkaar voor. De bedoeling daarvan is veelal, te suggereren dat het om een vaker terugkerend en daarmee relevant vertaalfenomeen gaat.

Dit woordenboek omvat inmiddels ongeveer 28.000 lemmata op 1034 A4-pagina’s en biedt ruim 123.000 handreikingen (in de vorm van een woord, een zinsnede of een zin). Deze nieuwe editie is verder uitgebreid, op instigatie van Duitse kant zijn honderden Nederlandse zinnen alsnog volledig vertaald, en ter verhoging van de kwaliteit is het geheel andermaal kritisch doorgenomen. De e-bookversie wordt regelmatig verder aangevuld, is verkrijgbaar voor € 35,- en te vinden onder https://www.boekenbestellen.nl/boek/supplementair-woordenboek-nederlandsduits-eversie.

¹ Hij heeft onder meer de volgende werken van bekende historici in het Duits vertaald: Bredero, A.H., Bernhard von Clairvaux, Zwischen Kult und Historie, Über seine Vita und ihre historische Auswertung, (270 bladz., Stuttgart 1996); Bredero A.H., Christenheit und Christentum im Mittelalter (293 bladz., Stuttgart 1998); Wesseling, H.L., Teile und Herrsche, Die Aufteilung Afrikas 1880-1914 (385 bladz., Stuttgart 1999). Beide werken zijn op internet in te zien als U de Steiner Verlag erbij vermeldt.